Каде најмногу грешат денешните родители при воспитување на децата

Ранко Рајовиќ, зборува за тоа колку е тешко да се биде родител во дигиталната ера каде најчесто грешиме и како да подигнеме малку генијалец. Играта е главна работа на детето и секогаш ќе биде, д-р Рајовиќ објаснува. Играта на денешните деца и онаа од пред неколку децении, сепак, не е иста. Околината е променета, вклучително и детската забава.
„Децата денес помалку се движат, така што и детството е различно. Имаме деца со прекумерна тежина, дијабетесот е во пораст, а на училиште наставниците забележуваат дека денешните деца се послаби (моторни вештини, внимание и концентрација) во споредба со генерациите пред пет и десет години. Движењето е важно за развојот на мозокот, особено во раното детство, затоа работата на родителите е да го направат детето што е можно поумешно и агилно, да поминува многу време во парк, во природа, на игралиште. .. За жал, истражувањата покажуваат дека проблемите кои претходно не биле присутни се во пораст, имено нарушување на говорот, дислексија, дискалкулија и други дисфункции на церебралниот кортекс. Можно е тоа да е поврзано со недостаток на движење, бидејќи истражувањето направено во САД покажува дека децата кои имаат малку движење во секојдневните активности имаат намалени мозочни структури (базални ганглии), што може негативно да влијае на когнитивните способности“, вели Рајовиќ.
Во раното детство се поставува основата за понатамошно функционирање на мозокот
Рајовиќ објаснува дека биолошката задача на секој организам е да преживее, а тоа значи да се прилагоди на животната средина што е можно подобро. Факторите на животната средина и наследноста се испреплетуваат, тие не делуваат како независни ентитети, така што генетскиот материјал е подложен на промени во околината, исто како што факторите на околината можат да имаат поголемо или помало влијание врз нас во зависност од нашата наследна предиспозиција.
„Тоа би значело дека тоа е наследен капацитет, а тој капацитет се развива под влијание на околината. Ако средината се менува, а сведоци сме дека се менува доста брзо, тогаш мора да го промениме и начинот на кој работиме со децата во градинките и училиштата. Најприродната и општа дефиниција за интелигенцијата можеби би била – способноста да се прилагоди на околината и да се движи во животот. Во овој поглед, важно е да се знае дека детето во првите неколку години многу брзо учи за околината и за односот со неа, а со тоа многу учи за себе. Во првите години мозокот е неверојатно пластичен – има извонредна способност за прилагодување. Метаболизмот на мозокот е двојно побрз кај децата на возраст меѓу четири и седум години отколку кај возрасните“.

Моќта на приспособливост на мозокот се демонстрира токму со учење јазик – во која средина и да порасне детето, ќе го научи јазикот што се зборува таму.„Веќе дете од пет-шест години ќе има многу поголеми проблеми со совладување на нов јазик, но сепак ќе има можност да го научи како мајчин јазик. Меѓутоа, децата на 11 или 12 години, иако ќе совладаат нов јазик побрзо од возрасните, тој нов јазик никогаш нема да може да им стане мајчин јазик. Во раното детство се поставува основата за понатамошно функционирање на мозокот. Оваа основа не значи само интелектуално функционирање, туку ги опфаќа сите аспекти на развојот на детето – физички, емоционален, социјален и когнитивен“, посочува нашиот соговорник. За да се постават темелите за понатамошен развој, важна е играта, а во првите години најважен елемент на играта е движењето. Важно е, истакнува Рајовиќ, родителите да не го попречуваат движењето на нивните деца, туку да им дозволат да трошат што повеќе од неисцрпната енергија што ја имаат секојдневно.
„Типот на играта не е толку важен, колку што е важно да содржи елементи на сложени и динамични движења – ротација, вртење, превртување, искачување, балансирање итн. Играта има важна улога и во социјално-емоционалниот развој, па секогаш кога има можност за тоа, детето треба да си игра со другите деца. „Родителите можат и треба да си играат со своите деца, особено во првите неколку години, но тие не смеат да бидат замена за другите деца“. Поради дилемите што ги имаат родителите денес во пронаоѓањето на безбедни патишта низ детството, Рајовиќ напиша две книги: IQ на дете – грижа на родителите и Како да се развие детскиот коефициент на интелигенција преку игра. За игра, најкорисни се играчките кои не го крадат вниманието на децата, бидејќи најмалите треба активно да го фокусираат своето внимание за да останат во процесот на играње.

„Видео играта, на пример, многу ефикасно го одржува вниманието, но не на начин кој е природен и му овозможува на детето да „вежба“ да го насочува вниманието. Можеме да претпоставиме дека детето кое поминува многу време пред екранот, а со тоа е постојано стимулирано без активно да го користи вниманието, ќе има проблеми да се концентрира утре на тежок или досаден час кој бара од детето активно да го насочува вниманието и да се фокусира. Во исто време, играчките и игрите кои не ги преокупираат децата целосно, оставаат многу простор за развој на креативноста. Не е важно за која играчка станува збор, се додека е интересна за детето и бара вклучување на детето во играта. Заборавените игри ги комбинираат сите овие елементи на многу спонтан начин и затоа секогаш ги препорачувам“, вели Рајовиќ.

Каде што родителите најчесто грешат
Грешките во воспитувањето на децата се составен дел од родителството, но можат да бидат и корисни доколку навреме се забележат. Повеќето од нив ги прават родителите поради пренагласената потреба за заштита на детето – што е прва и најчеста грешка.
„Детето во првите години учи нон-стоп. Формалното образование и учењето како што знаеме доаѓа подоцна, но дотогаш детето го совлада најтешкиот материјал – и сето тоа се одвива преку игра и спонтано. Малку деца на шестгодишна возраст ќе ја стават раката во шолја топол чај или непромислено ќе трчаат по мразот. Ќе биде многу повнимателно во такви ситуации, не затоа што неговите родители нешто му повториле 100 пати, туку затоа што дотогаш паднало стотици пати – на станот, на угорницата, на скалите, преку езерцето, на земја. Дотогаш, иако не е свесен за тоа, многу добро научи како се поминува на кои површини, каква брзина е потребна, наклонетоста при одење, начинот на одење. Дури и да почне да паѓа, вешто ќе го стори тоа. Барем така треба, но на пример знам дека се зголемува бројот на невообичаени повреди при паѓање на децата. Детето кое паѓа на седум години и ги крши забите без да ги чеша дланките не научило да паѓа. Ова секако не е негова вина, но проблемот е што на седум години е предоцна да се научат овие фундаментални работи. Токму поради оваа причина, прекумерната заштита може да се класифицира како најголема грешка што родителите (со добра намера) можат да ја направат. Тука е и неограниченото користење на модерната технологија, општата неможност за поставување граници, недоволното движење, нервозната и нездрава исхрана, доцното спиење, претерано обработената храна и слично.

Современи технологии – олеснување за родителите или не?
Дали денешните деца подобро се снаоѓаат во виртуелниот свет отколку во реалниот свет и дали модерните технологии им го украдоа детството? Паметните телефони, компјутерите, интернетот… се исклучително корисни, но претставуваат и вистински замки, како за децата, така и за родителите, бидејќи тешко се поставуваат граници.
Доктор Рајовиќ смета дека во ерата на дигиталната револуција, родителството е и полесно и потешко отколку порано. Во зависност од тоа како родителите гледаат на уредите со модерна технологија.
„Имајќи предвид дека овој тест ги испитува функционалните знаења на учениците кои завршиле основно образование и кои ќе бидат економски продуктивни за 15-20 години, јасно е дека ПИСА тестот го покажува развојот на државата за 15 и повеќе години. И тука се поставува основното прашање, каде ќе бидеме за 15-20 години, ако сега сме под европскиот просек, а Европа е под просекот во споредба со источна Азија. Јасно е дека образованието е еден од најважните столбови на општеството и затоа е потребно да се инвестира во образованието, да се воведат добри методи, да се работи прво на едукација на родителите, а потоа на воспитувачите и на наставниците“.